ফেচবুকৰ ভিতৰত বিজেপিৰ অদৃশ্য বিজ্ঞাপনদাতাৰ ইক'চিষ্টেম

২২মাহ আৰু ১০ টা নিৰ্বাচনত ছ'চিয়েল মিডিয়া প্লেটফৰ্মত দিয়া বিজ্ঞাপনৰ বিশ্লেষণ অনুসৰি ফেচবুকে বৃহৎ সংখ্যক চাৰোগেট বিজ্ঞাপনদাতাক  ভাৰতত ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টিৰ (বিজেপি) নিৰ্বাচনী প্ৰচাৰৰ বাবে গোপনে পুঁজি যোগান ধৰিবলৈ আৰু শাসনকাৰী দলৰ জনপ্ৰিয়তা বৃদ্ধি কৰিবলৈ অনুমতি দিছিল।

বিজ্ঞাপনদাতাসকলে হয় তেওঁলোকৰ পৰিচয় বা বিজেপিৰ সৈতে তেওঁলোকৰ সম্পৰ্ক লুকুৱাই ৰাখিছিল, আনকি তেওঁলোকে ফেচবুকক কোটি কোটি টকা পৰিশোধ কৰিছিল, বেছিভাগে ভাৰতৰ শাসকীয় দল আৰু ইয়াৰ নেতাসকলক প্ৰচাৰ কৰা বিজ্ঞাপন প্ৰদৰ্শন কৰিবলৈ। এই অপ্ৰমাণিক আৰু চাৰোগেট বিজ্ঞাপনদাতাসকলে ভাৰতৰ শাসনকাৰী দলৰ দ্বাৰা আনুষ্ঠানিকভাৱে দিয়া বিজ্ঞাপনবোৰৰ সমান দৰ্শন লাভ কৰিছিল, দলটোৱে তেওঁলোকৰ বিজ্ঞাপনৰ সৈতে সম্পৰ্কিত সমল বা ব্যয়ৰ দায়িত্ব নোলোৱাকৈ ইয়াৰ দৃশ্যমানতা দুগুণ কৰিছিল।

ভাৰতত অৱস্থিত এক অলাভজনক মিডিয়া সংগঠন ৰিপ'ৰ্টাৰ্ছ কালেক্টিভ (টিআৰচি), আৰু সামাজিক মাধ্যমত ৰাজনৈতিক বিজ্ঞাপন অধ্যয়ন কৰা গৱেষণা প্ৰকল্প  এড.ৱাটচ , ফেব্ৰুৱাৰী ২০১৯ আৰু নৱেম্বৰ ২০২০-ৰ ভিতৰত ফেচবুকত ৰাজনৈতিক বিজ্ঞাপনত ৫০০,০০০ টকা (৬,৫২৯ডলাৰ)তকৈ অধিক ব্যয় কৰা সকলো বিজ্ঞাপনদাতাক প্ৰকাশ কৰা হৈছে, বিজ্ঞাপন লাইব্ৰেৰীৰ এপ্লিকেচন প্ৰগ্ৰামিং ইণ্টাৰফেচ (এপিআই), মেটাৰ "স্বচ্ছতা সঁজুলি" ব্যৱহাৰ কৰি যি ইয়াৰ বিজ্ঞাপন ৰ তথ্য প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে। সংসদীয় নিৰ্বাচনৰ উপৰিও, এই সময়ছোৱাত দিল্লী, উৰিষ্যা, বিহাৰ, হাৰিয়ানা আৰু মহাৰাষ্ট্ৰকে ধৰি কেইবাখনো ৰাজ্যত বিধানসভা নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত হৈছিল।

টিআৰচিয়ে বিচাৰি পাইছিল যে বিজেপি আৰু ইয়াৰ প্ৰাৰ্থীসকলে কমেও ১০৪ নিযুত টকা (১.৩৬ মিলিয়ন ডলাৰ) ব্যয় কৰি আনুষ্ঠানিকভাৱে ২৬,২৯১ টা বিজ্ঞাপন দিছিল, যাৰ বাবে তেওঁলোকে ফেচবুকত ১.৩৬ বিলিয়নতকৈও অধিক দৰ্শন লাভ কৰিছিল। ইয়াৰ উপৰিও, বেছিভাগে তেওঁলোকৰ প্ৰকৃত পৰিচয় বা দলৰ সৈতে তেওঁলোকৰ সম্পৰ্ক প্ৰকাশ নকৰাকৈ বিজেপিক প্ৰচাৰ কৰিবলৈ বা ইয়াৰ বিৰোধীক অৱমাননা কৰিবলৈ কমেও ২৩ জন অপ্ৰমাণিক আৰু চাৰোগেট বিজ্ঞাপনদাতাই ৩৪,৮৮৪ টা বিজ্ঞাপন দিছিল যাৰ বাবে তেওঁলোকে ফেচবুকক ৫৮.৩ নিযুত টকা (৭৬১,২৪৬ ডলাৰ)তকৈ অধিক পৰিশোধ কৰিছিল।এই বিজ্ঞাপনবোৰে ১.৩১ বিলিয়নতকৈও অধিক দৰ্শন লাভ কৰিছে।

ইয়াৰ তুলনাত, বিজেপিৰ মুখ্য প্ৰতিদ্বন্দী কংগ্ৰেছৰ বাবে অপ্ৰমাণিক আৰু চাৰোগেট বিজ্ঞাপনদাতাৰ অৱদান অতি সামান্য আছিল। কংগ্ৰেছ আৰু ইয়াৰ প্ৰাৰ্থীসকলে কমেও ৬৪.৪নিযুত টকা (৮৪০,৮৯৭ ডলাৰ) পৰিশোধ কৰি আনুষ্ঠানিকভাৱে ৩০,৩৭৪ টা বিজ্ঞাপন দিছিল, যিয়ে তেওঁলোকক ১.১ বিলিয়নতকৈও অধিক দৰ্শন লাভ কৰিছিল। কেৱল দুজন চাৰোগেট বিজ্ঞাপনদাতাই (যিসকলে বিজ্ঞাপনত ৫০০,০০০ টকাৰ অধিক ব্যয় কৰিছিল - ৬,৫২৯ ডলাৰ) তেওঁলোকৰ ভিতৰত) দলটোৰ সৈতে সম্পৰ্ক প্ৰকাশ নকৰাকৈ ৩,১৩০ টা বিজ্ঞাপনত ৩,১৩০ টা বিজ্ঞাপনত ২.৩ নিযুত টকা (৩০,০৩২ ডলাৰ) ব্যয় কৰিছিল। সেই বিজ্ঞাপনবোৰে ৭৩.৮ নিযুতৰো অধিক দৰ্শন লাভ কৰিছিল। আন এটা পৃষ্ঠাই মোডীৰ বিৰুদ্ধে প্ৰচাৰ অভিযানত ১,৩৬৪  টা বিজ্ঞাপনত ৪.৯৫ নিযুত টকা (৬৪,৬৩৪ ডলাৰ) ব্যয় কৰিছিল, বেছিভাগ যোৱা বছৰ এপ্ৰিলত পশ্চিম বংগৰ নিৰ্বাচনত, যিয়ে ৬২.৪  নিযুতৰো অধিক দৰ্শন লাভ কৰিছিল।

কংগ্ৰেছৰ ইমান কম চাৰোগেট বিজ্ঞাপনদাতা থকাৰ এটা কাৰণ হ'ল ফেচবুকে ২০১৯ ৰ সংসদীয় নিৰ্বাচনৰ ঠিক আগতে ইয়াৰ প্ৰক্সি প্ৰচাৰকসকলৰ ওপৰত এক বৃহৎ অভিযান চলাইছিল। সেই সময়ত, ফেচবুকে কৈছিল যে ই কংগ্ৰেছৰ আইটি চেলৰ সৈতে সম্পৰ্কিত ৬৮৭  পৃষ্ঠা আৰু একাউণ্ট আঁতৰাই দিছিল আৰু ই দলটোক প্ৰচাৰ কৰিছিল কিন্তু তেওঁলোকৰ পৰিচয় লুকুৱাই ৰাখিছিল। সেই অভিযানৰ সময়ত, দলটোৰ সৈতে তেওঁলোকৰ পৰিচয় আৰু সম্পৰ্ক লুকুৱাই ৰাখি বিজেপিক প্ৰচাৰ কৰা কেৱল এটা পৃষ্ঠা আৰু ১৪ টা একাউণ্ট আঁতৰোৱা হৈছিল।

টিআৰচিৰ বছৰজোৰা অনুসন্ধানে এতিয়া ইংগিত দিয়ে যে যদিও এই অভিযানে কংগ্ৰেছক ফেচবুক ব্যৱহাৰকাৰীসকলক অযথা প্ৰভাৱিত কৰাত বাধা দিব পাৰে, ই বিজেপিলৈ প্ৰসাৰিত হোৱা নাছিল কিয়নো বৃহৎ সংখ্যক চাৰোগেট বিজ্ঞাপনদাতাই ভাৰতৰ শাসনকাৰী দলৰ প্ৰচাৰ অব্যাহত ৰাখিছে।

যদিও ইয়াৰ কিছুমান অতীতত প্ৰতিবেদিত হৈছিল, চাৰোগেট বিজ্ঞাপনৰ সামগ্ৰিক স্কেল আৰু ইয়াৰ প্ৰভাৱ আগতে মূল্যাঙ্কন বা প্ৰতিবেদন কৰা হোৱা নাই।

ভাৰতীয় আইনে ৰাজনৈতিক দল আৰু প্ৰাৰ্থীসকলক এই বিস্তৃত মাধ্যমবোৰত প্ৰকাশ কৰা সমলৰ বাবে দায়বদ্ধ কৰিবলৈ, অজ্ঞাত উৎসৰ পৰা পুঁজিৰ প্ৰবাহ প্ৰতিহত কৰিবলৈ আৰু প্ৰাৰ্থীসকলৰ বাবে নিৰ্বাচনী ব্যয় বাধ্যতামূলক আইনী সীমাৰ ভিতৰত থকাটো নিশ্চিত কৰিবলৈ প্ৰিণ্ট আৰু ইলেক্ট্ৰনিক মাধ্যমত চাৰোগেট ৰাজনৈতিক বিজ্ঞাপন নিষিদ্ধ কৰে।

কিন্তু, আমি এই শৃংখলাৰ প্ৰথম খণ্ডত প্ৰকাশ কৰা অনুসৰি, ভাৰতৰ নিৰ্বাচন আয়োগে এই ব্যৱধানৰ বিষয়ে অৱগত হোৱা স্বত্বেও এই নিয়মবোৰ সামাজিক মাধ্যমলৈ সম্প্ৰসাৰিত কৰা নাই।ফেচবুকৰ হুইচব্লোৱাৰ ফ্ৰান্সেছ হাগেনে শেহতীয়াকৈ প্ৰকাশ কৰা নথিপত্ৰই দেখুৱাইছে ফেচবুকে উদ্যোগ সংস্থা ইণ্টাৰনেট এণ্ড ম'বাইল এছ'চিয়েশ্যন অৱ ইণ্ডিয়াক (আইএএমএআই) নিৰ্বাচনৰ সময়ত ছ'চিয়েল মিডিয়া প্লেটফৰ্মত কঠোৰ নিয়মাৱলী আৰোপ নকৰিবলৈ ইচিআইক লবি কৰিবলৈ হেঁচা দিছিল।

ইয়াৰ ফলত, ফেচবুকত চাৰোগেট বিজ্ঞাপনৰ বৃদ্ধি হ'ব পাৰে, যাৰ ফলত বিজেপি লাভান্বিত হয়।

এই কাহিনীত তালিকাভুক্ত কেইবাজনো চাৰোগেট বিজ্ঞাপনদাতাৰ ৰাজনৈতিক বিজ্ঞাপনকে ধৰি ইমেইলৰ ওপৰত বিতং প্ৰশ্নৰ এখন তালিকাৰ উত্তৰত মেতাই কয়: "আমি কাৰো ৰাজনৈতিক স্থিতি বা দলীয় সম্পৰ্কৰ প্ৰতি গুৰুত্ব নিদিয়াকৈ আমাৰ নীতিবোৰ সমানভাৱে প্ৰয়োগ কৰোঁ। অখণ্ডতাৰ কাম বা সমল বৃদ্ধিৰ বিষয়ে সিদ্ধান্তবোৰ কেৱল এজন ব্যক্তিয়ে একপক্ষীয়ভাৱে ল'ব নোৱাৰে আৰু নকৰে; ইয়াৰ পৰিৱৰ্তে, সেইবোৰকোম্পানীৰ চাৰিওফালৰ পৰা বিভিন্ন দৃষ্টিভংগীৰে অন্তৰ্ভুক্ত, এক প্ৰক্ৰিয়া যি আমি স্থানীয় আৰু গোলকীয় দুয়োটা প্ৰেক্ষাপটৰ বাবে বিবেচনা, বুজা আৰু হিচাপ কৰাটো নিশ্চিত কৰাৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ।"

মেটাৰ সম্পূৰ্ণ সঁহাৰি পিডিএফত পঢ়িব পাৰি। ইয়াত লগতে কোৱা হৈছে, "সমন্বিত অপ্ৰামাণিক আচৰণৰ বিৰুদ্ধে আমাৰ প্ৰৱৰ্তন কেতিয়াও বন্ধ কৰা হোৱা নাছিল আৰু এপ্ৰিল ২০১৯ ৰ নিৰ্বাচনৰ পিছতো অব্যাহত আছিল।"

বিজেপিৰ মুখ্য মুখপাত্ৰ অনিল বালুনি আৰু তথ্য প্ৰযুক্তি আৰু সামাজিক মাধ্যমৰ মুৰব্বী অমিত মালৱীয়ক বাৰে বাৰে সোঁৱৰাই দিয়া স্বত্বেও টিআৰচিৰ প্ৰশ্নৰ উত্তৰ এতিয়ালৈকে দিয়া নাই। ইচিআইয়েও প্ৰশ্নৰ এখন তালিকাৰ উত্তৰ দিয়া নাই।

বিজেপিৰ চাৰোগেট ইক'চিচটেম

নিৰ্বাচন প্ৰভাৱিত কৰাৰ অভিযোগত আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰত প্ৰতিক্ৰিয়াৰ সন্মুখীন হোৱাৰ পিছত, ফেচবুকে ইয়াৰ প্লেটফৰ্মত ৰাজনৈতিক বিজ্ঞাপন দিয়া লোকসকলৰ পৰিচয় আৰু ঠিকনা পৰীক্ষা কৰাৰ বাবে ২০১৮ চনত এক নীতি প্ৰস্তুত কৰিছিল। ই এনে সকলো বিজ্ঞাপনদাতাক বিজ্ঞাপনবোৰৰ বাবে কোনে ধন  পৰিশোধ কৰিছে সেয়া স্ব-ঘোষণা কৰিবলৈও কয়। স্বচ্ছতা দাবী কৰি, ফেচবুকে ৰাজনৈতিক বিজ্ঞাপনৰ সৈতে এই পুঁজিৰ প্ৰকাশবোৰ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। অৱশ্যে, এই পদ্ধতিয়ে বিজ্ঞাপনদাতাসকলক ৰাজনৈতিক প্ৰাৰ্থীৰ হৈ তেওঁলোকৰ সম্পৰ্ক লুকুৱাই ৰাখি প্ৰচাৰ কৰাত বাধা নিদিয়ে।

বহুতো বিজ্ঞাপনদাতাই ৱেবছাইটবোৰ তালিকাভুক্ত কৰিছিল যিবোৰে হয় কাম কৰা নাছিল বা যদি এনে কৰিছিল, মালিকীস্বত্ব বা যোগাযোগৰ বিৱৰণৰ বিষয়ে কোনো তথ্য নথকা এটা সাধাৰণ পৃষ্ঠা আছিল।

টিআৰচিয়ে দলটোৰ সৈতে কোনো সম্পৰ্ক ৰাজহুৱাভাৱে প্ৰকাশ নকৰাকৈ বিজেপিক প্ৰচাৰ কৰা 23 জন বিজ্ঞাপনদাতাৰ ভিতৰত,  ছয়জন বিজ্ঞাপনদাতাক বিজেপিৰ সৈতে সম্বন্ধ বিচাৰি পাইছিল। বিজ্ঞাপনদাতা myfirstvoteformodi.com, নেশ্যন উইথ নমো, NationWithNamo.com, আৰু ভাৰত কে মন কি বাতে তেওঁলোকৰ ফেচবুক পেজ বা ৱেবছাইটত বিজেপিৰ সৈতে কোনো আনুষ্ঠানিক সম্পৰ্ক প্ৰকাশ নাই কিন্তু দিল্লীত বিজেপিৰ মুখ্য কাৰ্যালয়ক ফেচবুকৰ বিজ্ঞাপন প্লেটফৰ্মত তেওঁলোকৰ ঠিকনা হিচাপে দেখুৱাই (নমোৱে নৰেন্দ্ৰ মোডীক বুজায়)। একেলগে, এই চাৰিজন বিজ্ঞাপনদাতাই ১২,৩২৮ টাতকৈও অধিক বিজেপি পন্থী বিজ্ঞাপনত ৩২.৪ নিযুত টকা (৪২৩,০৬০ ডলাৰ)তকৈ অধিক ব্যয় কৰিছিল।

বিজেপি পন্থী বিজ্ঞাপনত 1.33 নিযুত টকা (18,150 ডলাৰ) ব্যয় কৰা বিজ্ঞাপনদাতা ব্লুক্ৰাফ্ট ডিজিটেলৰ সঞ্চালক আৰু মুখ্য কাৰ্যবাহীয়ে আগতে বিজেপিৰ হৈ কাম কৰিছিল। বিজ্ঞাপনদাতা শ্ৰীনিবাসন শ্ৰীককুট্টানে ফেচবুকত সোঁপন্থী ছ'চিয়েল মিডিয়া ভাষ্যকাৰ অভিনৱ খাৰেৰ পৃষ্ঠাত বিজ্ঞাপন দিয়ে। খাৰে আগতে এছিয়ানেট নিউজ নেটৱৰ্কত চিইঅ' হিচাপে কাম কৰিছিল যাৰ মূল কোম্পানী জুপিটাৰ কেপিটেল বিজেপিৰ সংসদ সদস্য ৰাজীৱ চন্দ্ৰশেখৰে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল।

বিজ্ঞাপন পুথিভঁৰালত থকা আন 17 জন বিজ্ঞাপনদাতাৰ তথ্য বিছাৰিলে এতিয়া মৃত ৱেবছাইট বা প্ৰায়ে কোনো মালিকীস্বত্বৰ বিৱৰণ নথাকা বাতৰি আৰু বিশ্লেষণৰ নামত বিজেপিৰ সমল প্ৰস্তুত কৰা পৰ্টেল বিছাৰি পোৱা যায়।

এই শৃংখলাৰ প্ৰথম খণ্ডত, টিআৰচিয়ে প্ৰতিবেদন দিছিল যে কেনেদৰে ৰিলায়েন্সৰ অনুদানপ্ৰাপ্ত মিডিয়া ফাৰ্মে কেইবাটাও বিজ্ঞাপন প্ৰকাশ কৰিছিল যিয়ে বিজেপি আৰু প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোডীক প্ৰচাৰ কৰাৰ বাবে বাতৰি সমল হিচাপে অপ্ৰমাণিত বা বিকৃত তথ্য প্ৰকাশ কৰিছিল আৰু নিৰ্বাচনৰ সময়ত তেওঁলোকৰ বিৰোধীসকলক বিদ্ৰুপ কৰিছিল। কোম্পানীটোৱে ইয়াৰ বিজ্ঞাপনত ৫.৫৭ নিযুত টকা (৭২,৭৩০ ডলাৰ)তকৈও অধিক ব্যয় কৰিছিল।

আন এটা পৰ্টেল, দ্য-পালচ, যি নিজকে "মিডিয়া/নিউজ কোম্পানী" বুলি বৰ্ণনা কৰে, ফেচবুক বিজ্ঞাপনৰ বাবে ৯০৫,০০০  টকা পৰিশোধ কৰিছিল, যাৰ বহুতে বিজেপি আৰু মোডীক মাজে মাজে ভোট দিবলৈ আহ্বান জনাই গৌৰৱান্বিত কৰিছিল। ফেচবুক পৃষ্ঠা বা পালছৰ ৱেবছাইটটোৱে ইয়াৰ কাৰ্যকলাপৰ গৰাকী আৰু পুঁজি ৰখাৰ কোনো তথ্য প্ৰকাশ নকৰে।

এটা ফেচবুক পৃষ্ঠা, ডিষ্টয় ফাৰাক শিৱশাহী পাৰত (যাৰ অৰ্থ হৈছে মাৰাঠীৰ পৰা "পাৰ্থক্য দেখা গৈছে, শিৱাজীৰ শাসন ঘূৰি আহিছে"), বিজেপিৰ প্ৰচাৰৰ বাবে ১,৭৪৮ টা বিজ্ঞাপন প্ৰকাশ কৰিছে, বেছিভাগ ২০১৯ চনত মহাৰাষ্ট্ৰ ৰাজ্যিক নিৰ্বাচনৰ সময়ত। এই বিজ্ঞাপনবোৰত ২.২৪ নিযুত টকা ব্যয় কৰা বিজ্ঞাপনদাতাক DFSP  ২০১৯  হিচাপে তালিকাভুক্ত কৰা হৈছে য'ত ইয়াৰ সৈতে সম্পৰ্কিত ব্যক্তি/সংগঠনৰ কোনো বিৱৰণ নাই। shivshahiparat.com, প্ৰকাশত তালিকাভুক্ত ৱেবছাইটটো খোলা নাই।

আন বহুতো বিজেপি পন্থী বিজ্ঞাপনদাতাৰ বাবে, তালিকাভুক্ত পুঁজিদাতাসকলে তেওঁলোকৰ ফেচবুক পৃষ্ঠাবোৰ সক্ৰিয় হৈ থকাৰ পিছতো বিজ্ঞাপন আৰ্কাইভ ডাটাত মৃত বা নিষ্ক্ৰিয় ৱেবছাইটলৈ লৈ যায়। ইয়াৰ ভিতৰত আছে GharGharRaghubar.com (যি ঝাৰখণ্ড নিৰ্বাচনৰ সময়ত ৯৫৪,০০০ টকা ব্যয় কৰিছিল), mainhoondilli.com আৰু Paltuaadmiparty.com (যিয়ে ৭৫৯,০০০ টকা, ১.০৫ নিযুত টকা ব্যয় কৰিছিল, ক্ৰমান্বয়ে দিল্লী নিৰ্বাচনৰ সময়ত), phirekbaarimaandarsarkar.com (যিয়ে হাৰিয়ানা নিৰ্বাচনত ২.৮ নিযুত টকা ব্যয় কৰিছিল) আৰু aghadibighadi.com (যি মহাৰাষ্ট্ৰৰ নিৰ্বাচনত ১.৫  নিযুত টকা ব্যয় কৰিছিল)।

যদিও টিআৰচিয়ে ইয়াৰে কিছুমান ৱেবছাইটৰ আৰ্কাইভ কৰা পৃষ্ঠা বিচাৰি পাইছিল, যি সূচায় যে সেইবোৰ অতীতত সক্ৰিয় আছিল, ই নিৰ্ধাৰণ কৰিব নোৱাৰিলে যে তেতিয়া দলটোৰ সৈতে কোনো আনুষ্ঠানিক সম্পৰ্ক ঘোষণা কৰা হৈছিল নে নাই।

ফেচবুকে কয় যে তেওঁলোকে বিজ্ঞাপনদাতাসকলৰ বিৰুদ্ধে ব্যৱস্থা লয়, বিজ্ঞাপন অক্ষম কৰি বা পোষ্ট বা পৃষ্ঠা আঁতৰাই, যেতিয়া তেওঁলোকে তথ্যগতভাৱে ভুল পৰিচয় আৰু সম্পৰ্ক বিচাৰি পায়। অৱশ্যে, ওপৰোক্ত বিজ্ঞাপনদাতাসকলৰ ভিতৰত, কেৱল কেইটামান পৃষ্ঠাৰ বিজ্ঞাপন অক্ষম কৰা হৈছিল - এই বিজ্ঞাপনবোৰ ইতিমধ্যে কেইবা হাজাৰ বাৰ চলি থকাৰ পিছত।

দলটোৰ সৈতে কোনো সম্পৰ্ক প্ৰকাশ নকৰাকৈ কংগ্ৰেছক প্ৰচাৰ কৰা দুজন বিজ্ঞাপনদাতা আছিল কৰণ গুপ্তা আৰু নিশান্ত এম চোলাঙ্কি। গুপ্তাই 1,798 টা বিজ্ঞাপনত 1.48 নিযুত টকা ব্যয় কৰিছিল আৰু চোলাঙ্কীয়ে 1,332 টা বিজ্ঞাপনত 800,000 টকা ব্যয় কৰিছিল।

খোতিকাৰোক মোডী নামৰ এটা পৃষ্ঠাই মোডীৰ বিৰুদ্ধে নেতিবাচক প্ৰচাৰত ১,৩৬৪ টা বিজ্ঞাপনত প্ৰায় ৫ নিযুত টকা ব্যয় কৰিছিল। বিজ্ঞাপনবোৰে ৬২ মিলিয়নতকৈও অধিক দৰ্শন লাভ কৰিছিল। আৰু tndeservesbetter.in নামৰ আন এটা পৃষ্ঠাই তামিলনাডু ৰাজ্যত বিজেপিৰ সহযোগী অল ইণ্ডিয়া আন্না দ্ৰাবিড় মুন্নেত্ৰা কাঝাগম (এআইএডিএমকে)ৰ বিৰুদ্ধে এক প্ৰচাৰত ৮৩৯ টা বিজ্ঞাপনত ২.৯ নিযুত টকা ব্যয় কৰিছিল। বিজ্ঞাপনবোৰে ৫৩.৫ মিলিয়নতকৈও অধিক দৰ্শন লাভ কৰিছিল।

এইসকল বিজ্ঞাপনদাতা যিয়ে 500,000 টকাতকৈ অধিক ব্যয় কৰিছে। কম পৰিমাণৰ ব্যয় কৰা চাৰোগেট থাকিব পাৰে, কিন্তু ফেচবুক আৰু নিৰ্বাচন আয়োগে বিজ্ঞাপনদাতাসকলৰ বিজ্ঞাপন আৰু পৰিচয় পৰীক্ষা নকৰিলে চাৰোগেট বিজ্ঞাপনৰ প্ৰকৃত পৰিমাণ জনা নাযাব।

ডাটা কেনেদৰে প্ৰৱেশ আৰু বিশ্লেষণ কৰা হৈছিল

ৰিপ'ৰ্টাৰ্ছ কালেক্টিভ আৰু এড.ৱাটচে  ফেচবুকৰ এড লাইব্ৰেৰী এপিআই ব্যৱহাৰ কৰিছিল।ফেচবুকে বিজ্ঞাপনদাতা, গৱেষক আৰু বিশ্লেষকসকলক ৰাজনৈতিক বিজ্ঞাপন আৰ্কাইভ তথ্য বিশ্লেষণ কৰিবলৈ এপিআই প্ৰদান কৰে।

টিআৰচিয়ে প্ৰথমে 18 নৱেম্বৰ, 2020 ৰ পৰা 18 নৱেম্বৰ, 2020 লৈকে দিয়া সকলো ৰাজনৈতিক বিজ্ঞাপনৰ বিষয়ে তথ্য ডাউনলোড কৰিছিল। এই সময়ছোৱাত মুঠ 536,070 টা ৰাজনৈতিক বিজ্ঞাপন দিয়া হৈছিল।

মুঠ 8,359 জন বিজ্ঞাপনদাতাই 454,297 টা ৰাজনৈতিক বিজ্ঞাপনত 613.73 নিযুত টকা ব্যয় কৰিছিল। বাকী বিজ্ঞাপনবোৰ পুঁজিৰ উৎস প্ৰকাশ নকৰাকৈ প্ৰকাশ কৰা হৈছিল। ফেচবুকে কৈছে যে ই সেই বিজ্ঞাপনবোৰ অৱশেষত তললৈ লৈ গৈছিল।

বিশ্লেষণৰ বাবে, আমি ৰাজনৈতিক বিজ্ঞাপনত 500,000 টকাতকৈ অধিক ব্যয় কৰা সকলো বিজ্ঞাপনদাতাক চিনাক্ত কৰিছিলো। এনে 145 জন বিজ্ঞাপনদাতা আছিল, আৰু তেতিয়ালৈকে সকলো ৰাজনৈতিক বিজ্ঞাপনৰ বাবে মুঠ ব্যয়ৰ দুই-তৃতীয়াংশতকৈও অধিক আছিল। এই তালিকাৰ পৰা আমি দল আৰু প্ৰাৰ্থীৰ সৈতে তেওঁলোকৰ সম্পৰ্ক ঘোষণা কৰা সকলক পৃথক কৰিছো, যিবোৰে কৰা নাছিল। আমি কেৱল এইবোৰৰ কিছুমানৰ বাবে ৰাজনৈতিক দলবোৰৰ সৈতে সংযোগ মেপ কৰিব পাৰোঁ যেনে ঘোষিত ঠিকনা বা কৰ্পোৰেট ৰেকৰ্ডৰ দৰে অন্যান্য তথ্যৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি।

অন্তিম উপলব্ধিটো আছিল যে কেৱল ফেচবুকত বিজেপি সৰ্ববৃহৎ বিজ্ঞাপনদাতাই নহয়, কিন্তু তেওলোকৰ চাৰোগেটৰ বিলাকে প্ৰস্তুত কৰা  বিজ্ঞাপনবোৰে প্লেটফৰ্মত তেওঁলোকৰ জনপ্ৰিয়তা দুগুণ কৰিছিল। এই ক্ষেত্ৰত দ্বিতীয় সৰ্ববৃহৎ কংগ্ৰেছ বহুত পিছ পৰি আছিল।

ফেচবুকে তেওঁলোকৰ চাৰোগেটসকলক তেওঁলোকৰ বাবে বিজ্ঞাপন দিবলৈ ফেচবুকে সুবিধা দিয়া বাবে বিজেপি অধিক লাভান্বিত হৈছিল। আনকি ফেচবুকৰ এলগৰিথমেও বিজেপিৰ পক্ষত ৰাজনৈতিক প্ৰতিযোগিতা হ্ৰাস কৰিবলৈ কাম কৰিছিল। আমি এই শৃংখলাটোৰ তৃতীয় অংশত ইয়াৰ ওপৰত অধিক প্ৰকাশ কৰিম।

Kumar Sambhav is a member of The Reporters’ Collective (www.reporters-collective.in) and Nayantara Ranganathan is a researcher with ad.watch (https://ad.watch ). This story was originally published in English by Al Jazeera (www.aljazeera.com)